Núna árið 2014 er ég staddur í Guatemala á heimili vinar míns, sem ég kynntist í Þýskalandi, nánar tiltekið í Bæjaralandi (Bayern), árið 2004. Ég hef ætlað að koma hingað alveg frá því að við kvöddumst á lestarstöðinni í München sumarið 2004 og fyrir nýliðin jól varð heimsókn til hans loksins að veruleika.
Um leið og ég er í heimsókn hér, er ég líka að sinna námi á Roosevelt spítalanum, sem er nokkuð líkt því og þegar ég var skiptinemi í München skólaárið 2003/2004, nema það var menntaskóli. Það er þó margt líkt með dvölinni núna og dvölinni þá: Ég bý hjá nýrri fjölskyldu, ég tala ekki málið almennilega, þekki nánast engan, skil ekki almennilega þegar fólk talar, veit ekki hverjar hefðir og venjur eru, þekki ekki óskrifaðar reglur, er ókunnugur matar- og drykkjarvenjum og svona mætti lengi telja. Ég er því nokkurn veginn að upplifa það upp á nýtt að vera skiptinemi, auk þess sem að ansi margt frá Þýskalandsdvölinni rifjast óhjákvæmilega upp.
Þegar ég var í München, þá sendi ég nokkur fréttabréf með tölvupósti til þeirra sem ég þekkti og höfði þá aðgang að veraldarvefnum (sem voru ekki allir eins og í dag). Þá vissi ég heldur ekki hvað blogg var, líkt og ég er að gera núna, auk þess sem ég hafði ekki alltaf aðgang að tölvu, þannig því miður urðu þessi fréttabréf bara nokkur og náðu ekki nema fram að áramótunum 2003/2004. Eftir það var ég kominn svo vel inn í málið, inn í samfélagið, inn í skólalífið, hafði eignast vini og var farinn að þekkja inn á hluti, þannig að ég var í raun of upptekinn við að upplifa lífið, að ég gaf mér ekki tíma til að skrifa um það. Dagbókin mín var þá stafræna myndavélin, sú fyrsta sem ég eignaðist, og rifjast ýmislegt upp þegar ég skoða myndirnar með vini mínum hér í Guatemala.
Eitt af því sem skiptinemum er kennt í undirbúningnum fyrir brottför, er að hlutirnir eru öðruvísi í öðrum löndum, þeir eru ekki endilegar verri eða betri en við þekkjum, hlutirnir eru ekkert endilega skrýtnir, þótt okkur kunni að virðast það, einfaldlega öðruvísi. Þetta er lexía, sem ég hef þurft að rifja ansi vandlega upp hérna, enda er ég búinn að búa á nokkrum stöðum í Evrópu, ferðast um alla Evrópu, sem og vera á spítölum í Evrópu, og lífið hefur hvergi slegið mig jafn hressilega utanundir og hér. Ég veit vart hvar ég á að byrja, en staðreyndir er einfaldlega sú að ég er búinn að fá nokkur kúltúr sjokk, sem ég hef kosið að íslenska sem "menningarlost", síðan ég kom hingað. Lífið hér er einfaldlega gjörólíkt því sem ég og langflestir, sem þetta lesa, eiga að venjast.
Nákvæmlega hvað er öðruvísi og hvernig er erfitt að setja niður á blað, en ég mun reyna að fara skipulega í það í komandi færslum, og um leið bera saman hvernig hlutirnir eru hér, hvernig á Íslandi og líka hvernig ég upplifiði svipaða hluti í Bæjaralandi, þegar ég var þar fyrir 10 árum. Því þótt Þýskaland sé ekki eins langt frá Íslandi og Guatemala, þá er samt ansi margt, sem er ansi öðruvísi þar líka.
Bara að taka sem dæmi, þá hef ég hvergi séð eins mikið af gaddavír í kringum hús, bara venjuleg íbúðarhús, og hér. Hvergi hef ég séð jafn mikið af þungum vopnum og hér, þ.e. haglabyssur og hríðskotabyssur við alla banka, mörg apótek, margar verslanir, í verslanamiðstöðum og m.a.s. á spítölum. Aðra eins umferð og hér hef ég ekki upplifað, nema kannski í Istanbúl, en það var fólk á tveimur jafnfljótum, hér er varla ferðast öðruvísi en á bílum og bifhjólum og lítið um almenningssamgöngur. Og svo er það fátæktin. Ég hef einu sinni áður séð jafn svakalegan mun á þeim sem eiga peninga, og þeir sem eiga ekkert, og það var í Moskvu, Rússlandi. Fátæktin hér er gífurleg og greinileg. Það er augljóst hverjir eiga peninga og hverjir ekki. Stéttaskiptingin er síðan í samræmi við þetta. Þetta hefur fengið á mig og hef ég líka nú þegar upplifað að koma inn á fátæk heimili, sem eru ekki einu sinni fátæk á mælikvarðanum hér, og m.v. hvernig hlutirnir voru á þessum heimilum, þá vil ég helst ekki vita hvernig hin virkilega fátæku líta út.
Þessi stéttaskipting og bil fátækra og ríka hefur fengið nokkuð á mig og er þetta mjög augljóst á Roosevelt spítalanum. Þangað fara þeir sem ekki eiga peninga, og er öll þjónusta ókeypis; -en þrátt fyrir að vera ókeypis, þá fylgir því ákveðinn kostnaður: Fórnarkostnaður. Í hverju hann felst held ég að hægt sé að súmmera upp í gæði þjónustunnar, þ.e.a.s. þjónustan er veit af fjársveltu kerfi og er því langt frá því sem við eigum að venjast í Evrópu. Fæstir Íslendingar myndu getað hugsað sér að fara á bráðamóttöku hér, nema þá á einkaspítala. Það er því oft ansi átaklegt það sem gengur á, og er ég bara búinn að vera hér í 2 vikur!
Á morgun er önnur vaktin mín, þannig ég verð að fara að sofa, 30klst framundan á morgun. Ef ég mögulega get, þá ætla ég að taka fyrir einhvern vel valinn samanburð seinna í vikunni, t.d. fólkið, matinn, húsnæði, veður, menningu, eða eitthvað slíkt. Af nógu er að taka, enda kominn tími til að ég setji allar pælingarnar niður á blað, eða tölvu, enda fáir hérna sem ég get tjáð mig almennilega við (sem er einmitt eitt af þeim fjölmörgu einkennum þess að vera skiptinemi).
Tuesday, January 14, 2014
Monday, January 13, 2014
Spítalinn og Ræktin
Í dag var líklega besti dagurinn hingað til á Roosevelt spítalanum hér í Guatemala, en í dag var einmitt dagurinn sem ég snéri mér að svæfingunni, frekar en aðgerðinni. Ég mætti snemma og byrjaði á því að aðstoða með gallblöðrutöku kl. 07:30. Mjög snemmt sem sagt. Síðan voru ekkert nema gallblöðrur og í rauninni langaði mig að gera eitthvað annað, þannig ég vatt mér að svæfingalæknunum, sem voru boðnir og búnir að sýna mér og leyfa mér að anda fyrir sjúklingana og barkaþræða, sem ég og gerði. Það var frábært að fá aftur að vera hinum megin við "gardínuna", þ.e. ekki skurðmegin, þótt vissulega sé auðvelt að fylgjast með yfir tjaldið, sem er afar lágt í þessum aðgerðum.
Síðan kom yfirlæknirinn og vildi fá mig með í aðgerðina, þannig þriðja barkaþræðingin varð að bíða, en í staðinn þá leyfði hann mér að gera ýmislegt í aðgerðinni og var að útskýra og kenna mér og sérnámslækninum, sem var með, þannig það var gott.
Eftir þá aðgerð ákvað ég að staldra við og beið inni á vöknun og fór yfir sjúkraskrár, sem allar eru handskrifaðar, og var að kynna mér sögu þeirra sem höfðu verið í aðgerðum. Ræddi einnig við hjúkrunarfræðingana og sjúkraliðana, sem fóru í fyrsta skipti að spyrja hvaðan ég væri, hvað ég væri að gera hér og ýmislegt fleira um mig og Ísland, eitthvað sem þær hafa ekki gert hingað til.
Það er soldið síðan ég gerði mér grein fyrir því að Ísland væri lítið peð á alþjóðavettvangi, en hérna í latnesku Ameríku, þá er það undantekning ef fólk veit hvar Ísland er. Flestir sérfræðilæknanir vita það, en þeir minna menntuðu og almenningur almennt, veit ekkert hvar Ísland er. Ég er fyrsti Íslendingurinn sem flestir hitta hérna, og í ræktinni í dag, þá sagði eiagandinn, sem er einmitt íþróttalæknir, að ég væri fyrsti Íslendingurinn sem hann hittir.
Gimnasio Palaiestro heitir ræktin, sem er rétt fyrir utan hverfið sem ég bý í, og er gömul, dimm og einhver myndi kalla skítug, en hún hefur sál. Mörg lóðin er ryðguð og tækin um 20 ára gömul, en eigandinn er sextugur íþróttalæknir, menntaður í Guatemala og Róm, og hann er þegar búinn að taka mig í kennslustund í hvernig hlutirnir virka hérna. Hann segir t.d. að heilbrigðiskerfið hér hafi ekkert batnað frá því hann var í mínum sporum og ef eitthvað er, þá hafi það versnað. Hann staðfesti líka það sem mig grunaði eftir vatkina, að öllum er sama. Kerfið er fjársvelt, þeir sem ráða eru spilltir, þrátt fyrir að allt sé fáanlegt, þá hafa ríkisspítalar ekki efni á því og peningarnir, sem þeim er úthlutað, fara víst í misjafna hluti. Ég ræddi þetta aðeins við hjúkrunarfræðingana í dag, og þær sögðu það sama, spilling og slæmur rekstur. Svæfingalæknarnir segja alltaf að þeir vinni með það sem þau hafa, sem er mun minna en á litlum spítala á Íslandi; og þeir eru litlir!
Íþróttalæknirinn í ræktinni setti þetta mjög skýrt fram: "Þeir sem eiga peninga hafa aðgang að menntun og heilsu. Menntun og heilsa eru forréttindi, ekki mannréttindi eins og víða annars staðar."
Þetta setti hlutina í nokkuð gott samhengi. Fólk sem á peninga hér fer ekki á ríkisspítalana, það fer á einkarekin sjúkrahús. Þeir sem ekki eru tryggðir, eða eiga lítið af peningum, þeir fara t.d. á sjúkrahúsið sem ég er á, og þangað koma bókstaflega öll tilfelli sem hægt er að ímynda sér. Ræktarlæknirinn hefur talað þónokkuð við mig, og er vel að sér um Evrópu, enda sérhæfði hann sig sem íþróttalæknir í Róm, og ferðaðist einnig með ólympíuliði Guatemala á 3 Ólympiuleika. Hann talar um hvernig Norðulöndin og Þýskaland hafa góða læknisfræði, og talar um allt það viðgengst hér, en ekki í Evrópu og Bandaríkjunum. Hér gera læknanemar og sérnámslæknar allt, því ef þeir gera það ekki, þá gerir það enginn. Til dæmis eru læknanemar mikið í því að taka á móti börnum og eru 6. árs nemar jafnvel að framkvæma keisaraskurði. Þetta leiðir vissulega til þess að læknar hér og læknanemar fá gífurlega reysnlu, en ábyrgðin hlýtur að vera gífurleg, og líklega of mikil fyrir fólk á þessu stigi. Mér hefur því dottið í hug, að þessi tilfinnin sem ég hef, þ.e. að öllum sé einfaldlega sé sama, sé einhvers konar varnarmekanismi gagnvart því sem læknar, læknanemar og hjúkrunarfræðingar hér eru útsettir fyrir. Íþróttafrömuðurinn talaði einnig um að það vantaði líka samviskuna í heilbrigðiskerfið og starfsmenn þess, en mig grunar að til þess að lifa af í því umhverfi sem hér ríkir, þá verður samviskan að einhverju leiti að láta undan, hreinlega til þess að lifa af sjálfur.
Síðan kom yfirlæknirinn og vildi fá mig með í aðgerðina, þannig þriðja barkaþræðingin varð að bíða, en í staðinn þá leyfði hann mér að gera ýmislegt í aðgerðinni og var að útskýra og kenna mér og sérnámslækninum, sem var með, þannig það var gott.
Eftir þá aðgerð ákvað ég að staldra við og beið inni á vöknun og fór yfir sjúkraskrár, sem allar eru handskrifaðar, og var að kynna mér sögu þeirra sem höfðu verið í aðgerðum. Ræddi einnig við hjúkrunarfræðingana og sjúkraliðana, sem fóru í fyrsta skipti að spyrja hvaðan ég væri, hvað ég væri að gera hér og ýmislegt fleira um mig og Ísland, eitthvað sem þær hafa ekki gert hingað til.
Það er soldið síðan ég gerði mér grein fyrir því að Ísland væri lítið peð á alþjóðavettvangi, en hérna í latnesku Ameríku, þá er það undantekning ef fólk veit hvar Ísland er. Flestir sérfræðilæknanir vita það, en þeir minna menntuðu og almenningur almennt, veit ekkert hvar Ísland er. Ég er fyrsti Íslendingurinn sem flestir hitta hérna, og í ræktinni í dag, þá sagði eiagandinn, sem er einmitt íþróttalæknir, að ég væri fyrsti Íslendingurinn sem hann hittir.
Gimnasio Palaiestro heitir ræktin, sem er rétt fyrir utan hverfið sem ég bý í, og er gömul, dimm og einhver myndi kalla skítug, en hún hefur sál. Mörg lóðin er ryðguð og tækin um 20 ára gömul, en eigandinn er sextugur íþróttalæknir, menntaður í Guatemala og Róm, og hann er þegar búinn að taka mig í kennslustund í hvernig hlutirnir virka hérna. Hann segir t.d. að heilbrigðiskerfið hér hafi ekkert batnað frá því hann var í mínum sporum og ef eitthvað er, þá hafi það versnað. Hann staðfesti líka það sem mig grunaði eftir vatkina, að öllum er sama. Kerfið er fjársvelt, þeir sem ráða eru spilltir, þrátt fyrir að allt sé fáanlegt, þá hafa ríkisspítalar ekki efni á því og peningarnir, sem þeim er úthlutað, fara víst í misjafna hluti. Ég ræddi þetta aðeins við hjúkrunarfræðingana í dag, og þær sögðu það sama, spilling og slæmur rekstur. Svæfingalæknarnir segja alltaf að þeir vinni með það sem þau hafa, sem er mun minna en á litlum spítala á Íslandi; og þeir eru litlir!
Íþróttalæknirinn í ræktinni setti þetta mjög skýrt fram: "Þeir sem eiga peninga hafa aðgang að menntun og heilsu. Menntun og heilsa eru forréttindi, ekki mannréttindi eins og víða annars staðar."
Þetta setti hlutina í nokkuð gott samhengi. Fólk sem á peninga hér fer ekki á ríkisspítalana, það fer á einkarekin sjúkrahús. Þeir sem ekki eru tryggðir, eða eiga lítið af peningum, þeir fara t.d. á sjúkrahúsið sem ég er á, og þangað koma bókstaflega öll tilfelli sem hægt er að ímynda sér. Ræktarlæknirinn hefur talað þónokkuð við mig, og er vel að sér um Evrópu, enda sérhæfði hann sig sem íþróttalæknir í Róm, og ferðaðist einnig með ólympíuliði Guatemala á 3 Ólympiuleika. Hann talar um hvernig Norðulöndin og Þýskaland hafa góða læknisfræði, og talar um allt það viðgengst hér, en ekki í Evrópu og Bandaríkjunum. Hér gera læknanemar og sérnámslæknar allt, því ef þeir gera það ekki, þá gerir það enginn. Til dæmis eru læknanemar mikið í því að taka á móti börnum og eru 6. árs nemar jafnvel að framkvæma keisaraskurði. Þetta leiðir vissulega til þess að læknar hér og læknanemar fá gífurlega reysnlu, en ábyrgðin hlýtur að vera gífurleg, og líklega of mikil fyrir fólk á þessu stigi. Mér hefur því dottið í hug, að þessi tilfinnin sem ég hef, þ.e. að öllum sé einfaldlega sé sama, sé einhvers konar varnarmekanismi gagnvart því sem læknar, læknanemar og hjúkrunarfræðingar hér eru útsettir fyrir. Íþróttafrömuðurinn talaði einnig um að það vantaði líka samviskuna í heilbrigðiskerfið og starfsmenn þess, en mig grunar að til þess að lifa af í því umhverfi sem hér ríkir, þá verður samviskan að einhverju leiti að láta undan, hreinlega til þess að lifa af sjálfur.
Friday, January 10, 2014
Med thokkum til islenska heilbrigdiskerfisins.
Fyrstu vaktinni minni er lokid. Eg sit a bokasafninu a Roosevelt spitala, og er tolvukosturinn thar bara nokkud godur og nettengingin god. Eg er soldid threyttur eftir ad hafa verid a spitalnum nuna i naestum 30klst. Eg nadi reyndar ad sofa adeins i nott, enda var eg litid ad gera nema horfa og fylgjast med. Nuna adan hitti eg nokkra sem voru lika a vakt i nott og voru nu i sinni dagvinnu. Einn var liggjandi fram a bordi sofandi, a medan sitthvoru megin vid hann voru laeknar ad vinna. I thetta skiptid voru bara um 10 manns inni i 10 fermetra vinnuherberginu, en ekki 20 eins og var um daginn, thegar verid var ad sinna 3 skjolstaedingum.
Mig langar tho adallega ad segja fra fyrstu vaktinni, en eg hef sjaldan verid eins tyndur og i gaerkvoldi og nott. Eg veit ekki nakvaemlega hvernig eg a ad lysa bradamottokunni her, en thad er i raun langur gangur med herbergjum beggja vegna thegar gengid er inn. Uti er afgirt svaedi, og er alltaf logregla ad vakta. Engin formleg mottoka er thegar folk kemur og ef folk er ekki virkilega veikt eda slasad, tha er thvi visad a gongudeild. Folk bidur a bekkjum uti og kemur svo inn a einn 3 metra langan bekk inni. Mottaka skurdlaekninga er inni i 2 litlum herbergjum, sem stundum er dregid fyrir med gardinu, en yfirleitt opid. Thrju rum eru i odru herberginu og 2 i hinu. Yfirleitt tharf pall til ad komast upp a thessa sjukrabedda og eru 3 til 4 hverju sinni yfir hverjum sjuklingi. Nanast allir fa nal og vokva, hvort sem thurfa eda ekki. Mikid er um nalar og litid um nalabox. Thegar aedaleggir eru settir, tha er nalinni gjarnan stungid i dynuna, thangad til henni er hent. Blodprufur eru teknar med thvi ad lata drjupa úr nálinni ofan i opin prufuglos, og eins og gefur ad skilja fer blod gjarnan hingad og thangad vid thessar adfaerslur. Ef thetta er ekki gert, tha er notud sprauta og nal og sidan sama nal notud til ad stinga i glos sem madur heldur a i hinni hendinni; ahaettusom nalahegdun her er oskop edileg.
Mer virdist sem ad thad eru laeknar i sernami sem skoda og tala vid sjuklinginn, og sidan er thad laeknanemanna ad framkvaema thad sem sagt er. I rauninni eru laeknanemarnir eins og hjukrunarfræðingar á Íslandi, þannig mér virðist sem að 6. árs læknanemarnir eru orðnir ansi góðir í því að sinna þeim störfum sem hjúkrunarfræðingar sinna í N- og V- Evrópu, en eru minna í því að þjálfa sig í læknisfræði. Ég veit þó ekki alveg hvort að þetta sé raunin, því ég er bara að horfa á þetta frá sjónarhorni skurðmóttökunnar. Hingað til hef ég séð lítið að hjúkrunarfræðingum á bráðamóttökunni, en þeir eru þó á legudeildunum og eitthvað á tímabundnu bráðmóttökunni, en aðallega læknar í sérnámi, sem sinna öllu.
Ég er ekki enn búinn að átta mig almennilega á því hvernig hlutirnir virka, enda virðist ekki vera neitt kerfi eða skipulag sem fólk/sjúklingar/skjólstæðingar fara í gegnum. Sögutaka, skoðun, inngrip eru öll framkvæmd á þessum háum, skítugu beddum, eða jafnvel frammi á gangi, þar sem er hver beddinn við hlið annars og stundum sitja aðrir, sem ekki þurfa að liggja, á milli þeirra og bakvið þá og bíða eftir að eittvhvað sé gert fyrir þá. Til dæmis var ungur maður með skotsár á síðu og mikil hrufl (líkt og eftir högl úr haglabyssu) í andliti. Hann lá í marga klukkutíma á ganginum, áður en hann kom inn á tímabundna deild. Sárum hans var lokað þónokkru eftir komu og fékk ekki höfuð/augnskoðun fyrr en löngu síðar. Ég sá hann um nóttina loksins vera rúllað inn á tímabundnu deildina (áður en farið er inn á deild inni á sjálfum spítalanum).
Hvað lyf varðar, þá er ein skúffa inni á móttökuherberginu, sem inniheldur ampúllur með u.þ.b. 6 mismunandi lyfjum og fengu flestir það sama sem komu. Einn skápur með nálum, vökvum, ofl. í þeim dúr er inni á móttökuherberginu og saumadót í skáp f. ofan. Sem betur fer nota flestir hanska þegar þeir eru að setja nálar upp og taka blóð, en þetta er ekki algilt. Ef sullast blóð niður, þá er öllum sama og ekkert endilega verið að þrífa það upp eða skipta um lak (ef það er þá nokkuð lak á beddanum). Engir stasar eru til blóðtöku eða nálauppetningar og oftast notaðir hanskar, sem bundnir eru um viðkomandi útlit. Saumarskapur er framkvæmdur hvar sem er, og engin ljós, stólar eða borð til þess að auðvelda vinnuna (t.d. hélt ég vasaljósinu mínu á meðan verið var að sauma skotsárið, þannig að læknirinn sæi hvað hann væri að gera).
Yfirleitt eru 2-3 að sinna hverjum sjúklingi innan þessa litla rýmis, þannig það eru margir að þvælast fyrir hver öðrum. Þar sem það er ekkert tölvukerfi og engir símar, þá fara læknanemarnir með allar prufur og sækja allar niðurstöður. Það eru engir vaktmenn, sendiþjónusta eða loftþrýstileiðslur sem fara með pappíra, prufur og slíkt.
Þegar leið á nóttina og ég var búinn að vera í tveimur botnlangatökum, og fylgjast með læknum í sérnámi (engir sérfræðingar, nema svæfing, eru á vaktinni) bjarga því sem bjargað var eftir annað skotsár, þá leitaði ég uppi einhversstaðar til að sofa. Nemar sofa á dýnum á gólfum, fram á borð eða á bekkjum, á meðan ég sá þónokkra aðstandendur vera sofandi á gólfunum hjá fólkinu sínu. Ég varð þess heiðurs aðnjótandi að fá rúm inni á herbergi ætlað læknum í sérnámi. Ég var afar þakklátur fyrir það, og það voru m.a.s. koddar. Sjúkrarúmin (eða stálbrettin með dýnunum á) virðast aldrei vera búin koddum, sem þýðir að flestir liggja flötum beinum, því það virðist heldur ekki vera hægt að reisa höfuðgaflinn. Mér þætti áhugavert að vita hvernig er með "aspiration"lungnabólgur hér, m.t.t. þess að fólk getur ekki reyst höfuðið, sem væri líklega gott fyrir fólk í hættu á því að kasta upp.
Þetta var bara vaktin, en morguninn eftir var haldið áfram í holsjáraðgerðunum á dagdeildinni, sem er líkt og vin í eyðimörk eftir hörmungarnar, sem ganga á á þessari bráðamóttöku. Ég hef ekki enn sagt frá hvernig vaktaskiptin fóru fram, eða stofuganginum á gjörgæslunni, en það var ansi skrautlegt, og mjög öðruvísi en það sem við eigum að venjast á Vesturlöndum (eftir því sem ég best veit).
Það sem ég geri mér grein fyrir eftir þessa fyrstu vakt er, að íslenskt heilbrigðistkerfi er mjög gott og bráðamóttökurnar á Íslandi, í raun sama hvar það er (jafnvel bara á skiptistofum heilsugæslunnar) eru allar betur búnar en þetta helsta háskólasjúkrahús í hinni 3 miljóna manna Guatemala-borg. Ég er mjög þakklátur fyrir íslenskt heilbrigðistkerfi, og ég er mjög þakklátur fyrir Landspítalann eftir þessar 2 fyrstu vikur mínar hér á Roosevelt spítalanum.
Mig langar tho adallega ad segja fra fyrstu vaktinni, en eg hef sjaldan verid eins tyndur og i gaerkvoldi og nott. Eg veit ekki nakvaemlega hvernig eg a ad lysa bradamottokunni her, en thad er i raun langur gangur med herbergjum beggja vegna thegar gengid er inn. Uti er afgirt svaedi, og er alltaf logregla ad vakta. Engin formleg mottoka er thegar folk kemur og ef folk er ekki virkilega veikt eda slasad, tha er thvi visad a gongudeild. Folk bidur a bekkjum uti og kemur svo inn a einn 3 metra langan bekk inni. Mottaka skurdlaekninga er inni i 2 litlum herbergjum, sem stundum er dregid fyrir med gardinu, en yfirleitt opid. Thrju rum eru i odru herberginu og 2 i hinu. Yfirleitt tharf pall til ad komast upp a thessa sjukrabedda og eru 3 til 4 hverju sinni yfir hverjum sjuklingi. Nanast allir fa nal og vokva, hvort sem thurfa eda ekki. Mikid er um nalar og litid um nalabox. Thegar aedaleggir eru settir, tha er nalinni gjarnan stungid i dynuna, thangad til henni er hent. Blodprufur eru teknar med thvi ad lata drjupa úr nálinni ofan i opin prufuglos, og eins og gefur ad skilja fer blod gjarnan hingad og thangad vid thessar adfaerslur. Ef thetta er ekki gert, tha er notud sprauta og nal og sidan sama nal notud til ad stinga i glos sem madur heldur a i hinni hendinni; ahaettusom nalahegdun her er oskop edileg.
Mer virdist sem ad thad eru laeknar i sernami sem skoda og tala vid sjuklinginn, og sidan er thad laeknanemanna ad framkvaema thad sem sagt er. I rauninni eru laeknanemarnir eins og hjukrunarfræðingar á Íslandi, þannig mér virðist sem að 6. árs læknanemarnir eru orðnir ansi góðir í því að sinna þeim störfum sem hjúkrunarfræðingar sinna í N- og V- Evrópu, en eru minna í því að þjálfa sig í læknisfræði. Ég veit þó ekki alveg hvort að þetta sé raunin, því ég er bara að horfa á þetta frá sjónarhorni skurðmóttökunnar. Hingað til hef ég séð lítið að hjúkrunarfræðingum á bráðamóttökunni, en þeir eru þó á legudeildunum og eitthvað á tímabundnu bráðmóttökunni, en aðallega læknar í sérnámi, sem sinna öllu.
Ég er ekki enn búinn að átta mig almennilega á því hvernig hlutirnir virka, enda virðist ekki vera neitt kerfi eða skipulag sem fólk/sjúklingar/skjólstæðingar fara í gegnum. Sögutaka, skoðun, inngrip eru öll framkvæmd á þessum háum, skítugu beddum, eða jafnvel frammi á gangi, þar sem er hver beddinn við hlið annars og stundum sitja aðrir, sem ekki þurfa að liggja, á milli þeirra og bakvið þá og bíða eftir að eittvhvað sé gert fyrir þá. Til dæmis var ungur maður með skotsár á síðu og mikil hrufl (líkt og eftir högl úr haglabyssu) í andliti. Hann lá í marga klukkutíma á ganginum, áður en hann kom inn á tímabundna deild. Sárum hans var lokað þónokkru eftir komu og fékk ekki höfuð/augnskoðun fyrr en löngu síðar. Ég sá hann um nóttina loksins vera rúllað inn á tímabundnu deildina (áður en farið er inn á deild inni á sjálfum spítalanum).
Hvað lyf varðar, þá er ein skúffa inni á móttökuherberginu, sem inniheldur ampúllur með u.þ.b. 6 mismunandi lyfjum og fengu flestir það sama sem komu. Einn skápur með nálum, vökvum, ofl. í þeim dúr er inni á móttökuherberginu og saumadót í skáp f. ofan. Sem betur fer nota flestir hanska þegar þeir eru að setja nálar upp og taka blóð, en þetta er ekki algilt. Ef sullast blóð niður, þá er öllum sama og ekkert endilega verið að þrífa það upp eða skipta um lak (ef það er þá nokkuð lak á beddanum). Engir stasar eru til blóðtöku eða nálauppetningar og oftast notaðir hanskar, sem bundnir eru um viðkomandi útlit. Saumarskapur er framkvæmdur hvar sem er, og engin ljós, stólar eða borð til þess að auðvelda vinnuna (t.d. hélt ég vasaljósinu mínu á meðan verið var að sauma skotsárið, þannig að læknirinn sæi hvað hann væri að gera).
Yfirleitt eru 2-3 að sinna hverjum sjúklingi innan þessa litla rýmis, þannig það eru margir að þvælast fyrir hver öðrum. Þar sem það er ekkert tölvukerfi og engir símar, þá fara læknanemarnir með allar prufur og sækja allar niðurstöður. Það eru engir vaktmenn, sendiþjónusta eða loftþrýstileiðslur sem fara með pappíra, prufur og slíkt.
Þegar leið á nóttina og ég var búinn að vera í tveimur botnlangatökum, og fylgjast með læknum í sérnámi (engir sérfræðingar, nema svæfing, eru á vaktinni) bjarga því sem bjargað var eftir annað skotsár, þá leitaði ég uppi einhversstaðar til að sofa. Nemar sofa á dýnum á gólfum, fram á borð eða á bekkjum, á meðan ég sá þónokkra aðstandendur vera sofandi á gólfunum hjá fólkinu sínu. Ég varð þess heiðurs aðnjótandi að fá rúm inni á herbergi ætlað læknum í sérnámi. Ég var afar þakklátur fyrir það, og það voru m.a.s. koddar. Sjúkrarúmin (eða stálbrettin með dýnunum á) virðast aldrei vera búin koddum, sem þýðir að flestir liggja flötum beinum, því það virðist heldur ekki vera hægt að reisa höfuðgaflinn. Mér þætti áhugavert að vita hvernig er með "aspiration"lungnabólgur hér, m.t.t. þess að fólk getur ekki reyst höfuðið, sem væri líklega gott fyrir fólk í hættu á því að kasta upp.
Þetta var bara vaktin, en morguninn eftir var haldið áfram í holsjáraðgerðunum á dagdeildinni, sem er líkt og vin í eyðimörk eftir hörmungarnar, sem ganga á á þessari bráðamóttöku. Ég hef ekki enn sagt frá hvernig vaktaskiptin fóru fram, eða stofuganginum á gjörgæslunni, en það var ansi skrautlegt, og mjög öðruvísi en það sem við eigum að venjast á Vesturlöndum (eftir því sem ég best veit).
Það sem ég geri mér grein fyrir eftir þessa fyrstu vakt er, að íslenskt heilbrigðistkerfi er mjög gott og bráðamóttökurnar á Íslandi, í raun sama hvar það er (jafnvel bara á skiptistofum heilsugæslunnar) eru allar betur búnar en þetta helsta háskólasjúkrahús í hinni 3 miljóna manna Guatemala-borg. Ég er mjög þakklátur fyrir íslenskt heilbrigðistkerfi, og ég er mjög þakklátur fyrir Landspítalann eftir þessar 2 fyrstu vikur mínar hér á Roosevelt spítalanum.
Wednesday, January 8, 2014
Fyrsta vaktin...
Á morgun verður fyrsta vaktin mín á skurðlækningasviði Roosevelt Spítala í Guatemala-borg. Þar verð ég með lærlingum á skurðlækningasviði á vakt á bráðamóttökunni, sem er sú verst skipulagða og verst búna bráðadeild sem ég hef komið á (sem eru svosum ekki svo margar, en þessi lítur út fyrir að vera 50 ára gömul). Ég mæti á venjulega vinnudag í holsjáraðgerðir (sennilegt allt gallblöðrutökur) kl. 07:30 og svo kl. 15 hefst vaktin, alveg fram á næsta morgun, þegar ég mæti aftur 7:30 í fleiri gallblöðru aðgerðir.
Ég er soldið órólegur fyrir morgundaginn, því ég á eftir að vera um 30klst á spítalanum, þ.á.m. alla nóttina á bráðamóttökunni, þar sem bókstaflega ALLT kemur inn; og við erum ekki að tala um einhverjar smáskeinur, heldur eru skotsár og alvarleg umferðarslys algeng þar. Hvað sem verður, þá verður þetta áhugavert, því þann litla tíma sem ég hef verið á bráðamóttökunni, þá hef ég sjaldan upplifað annað eins skipulagsleysi. Læknar úti um allt, hver að þvælast fyrir öðrum. Sjúklingar úti um allt, rúm við rúm frammi á gangi, með dreypi uppi að bíða eftir að fara eitthvert annað. Engar tölvur, lítil starfsaðstaða, þrír sjúklingar inni á sama móttökuherbergi, sem er opið fram á gang, allt afar skítugt, brotnir gluggur, sprautur og jafnvel nálar enn á þeim, á gólfum og úti í glugga, engin matar- eða geymsluaðstaða f. læknana, varla biðaðstaða f. sjúklinga og aðstandendur, í stuttu máli, chaos.
Þetta á eftir að vera lærdómsríkt og öðruvísi. Ég vona bara innilega að læra sem mest og komast heill frá fyrstu vaktinni.
Síðustu dagar hafa verið fínir og hef ég fengið að aðstoða við þónokkrar aðgerðir og er að komast inn í rútínuna hér og að læra á spítalann. Fyrsta daginn voru 4 gallblöðrur, þar sem ég aðstoðaði við eina. Í gær aðstoðaði ég við tvær og fylgdist með botnlangatöku. Í dag voru síðan kviðslitsaðgerðir og ein lýtaaðgerð. Ég lærði nokkrar mikilvægar lexíur í dag af þessum aðgerðum:
1. ALDREI skal svæfður sjúklingur vera skilinn eftir af svæfingateyminu án eftirlits. Grundvallaratriði í svæfingalækningum er að ávallt er einhver sem fylgist með sjúklingi. Vélarnar sjá ekki um það. Ég gerði mér grein fyrir þessu þegar allt í einu fór svæfingalækinirinn á meðan "It's raining men" kom frá iSímanum. Á meðan The Weather Girls sungu og skurðteymið hélt áfram að vinna, spurði ég hvert svæfingalæknirinn hefði farið. Þau vissu það ekki og hann hafði ekki sagt orð við þau. Þremur mínútum eftir hvarf hans kom hann aftur, sennilega þegar dömurnar í símanum orguðu Hallelujah. Þarna gerði ég mér grein fyrir hvað vöktun sjúklings er mikilvæg í skurðlækningum.
2. Ég lærði annað afar mikilvægt er varðar skurðlækingar, en ég ætla að geyma umfjöllun um það til betri tíma.
Góða nótt og góða vakt!
Ég er soldið órólegur fyrir morgundaginn, því ég á eftir að vera um 30klst á spítalanum, þ.á.m. alla nóttina á bráðamóttökunni, þar sem bókstaflega ALLT kemur inn; og við erum ekki að tala um einhverjar smáskeinur, heldur eru skotsár og alvarleg umferðarslys algeng þar. Hvað sem verður, þá verður þetta áhugavert, því þann litla tíma sem ég hef verið á bráðamóttökunni, þá hef ég sjaldan upplifað annað eins skipulagsleysi. Læknar úti um allt, hver að þvælast fyrir öðrum. Sjúklingar úti um allt, rúm við rúm frammi á gangi, með dreypi uppi að bíða eftir að fara eitthvert annað. Engar tölvur, lítil starfsaðstaða, þrír sjúklingar inni á sama móttökuherbergi, sem er opið fram á gang, allt afar skítugt, brotnir gluggur, sprautur og jafnvel nálar enn á þeim, á gólfum og úti í glugga, engin matar- eða geymsluaðstaða f. læknana, varla biðaðstaða f. sjúklinga og aðstandendur, í stuttu máli, chaos.
Þetta á eftir að vera lærdómsríkt og öðruvísi. Ég vona bara innilega að læra sem mest og komast heill frá fyrstu vaktinni.
Síðustu dagar hafa verið fínir og hef ég fengið að aðstoða við þónokkrar aðgerðir og er að komast inn í rútínuna hér og að læra á spítalann. Fyrsta daginn voru 4 gallblöðrur, þar sem ég aðstoðaði við eina. Í gær aðstoðaði ég við tvær og fylgdist með botnlangatöku. Í dag voru síðan kviðslitsaðgerðir og ein lýtaaðgerð. Ég lærði nokkrar mikilvægar lexíur í dag af þessum aðgerðum:
1. ALDREI skal svæfður sjúklingur vera skilinn eftir af svæfingateyminu án eftirlits. Grundvallaratriði í svæfingalækningum er að ávallt er einhver sem fylgist með sjúklingi. Vélarnar sjá ekki um það. Ég gerði mér grein fyrir þessu þegar allt í einu fór svæfingalækinirinn á meðan "It's raining men" kom frá iSímanum. Á meðan The Weather Girls sungu og skurðteymið hélt áfram að vinna, spurði ég hvert svæfingalæknirinn hefði farið. Þau vissu það ekki og hann hafði ekki sagt orð við þau. Þremur mínútum eftir hvarf hans kom hann aftur, sennilega þegar dömurnar í símanum orguðu Hallelujah. Þarna gerði ég mér grein fyrir hvað vöktun sjúklings er mikilvæg í skurðlækningum.
2. Ég lærði annað afar mikilvægt er varðar skurðlækingar, en ég ætla að geyma umfjöllun um það til betri tíma.
Góða nótt og góða vakt!
Subscribe to:
Posts (Atom)